Kedilerde Ev İçine İdrar Ve Dışkı Yapma Problemleri

Selam, kedi sağlığı sekmesinin ikinci röportajı ile karşınızdayım! Kedili hayatta birçok insanın yaşadığı bir sorunu konuşacağız; kedilerde kum kabı dışına idrar ve/veya dışkı yapma problemi. Çok uzun zamandır ”kedim ortalığa kaka yapıyor, kedim yatağıma işiyor, kedim kum kabını kullanmıyor, ne yapmalıyım?” gibi ve türevi mesajlar alıyorum. Bu konuda size yardımcı olabilmek adına Uzman Veteriner Hekim Gökhan Durukan ile iletişime geçtim ve kendisi ile bir röportaj gerçekleştirdik.

Uzman Veteriner Hekim Gökhan Durukan

Gökhan Durukan, İstanbul Üniversitesi Veteriner fakültesi mezunu, uzmanlığını İstanbul Üniversitesi ve Ankara Üniversitesi’nden İnsan-Hayvan Etkileşimi ve Davranış Bozuklukları üzerine tamamlamış bir Veteriner Hekim. İstanbul’da hizmet veriyor, detaylı bilgiye kişisel internet sitesinden ulaşabilirsiniz Bu konuda bize yardımcı olup bütün sorularımızı ayrıntıları ile cevapladığı için de bir kez daha kendisine teşekkür ediyorum.

Hazırsanız sorulara geçelim;

Eve işeyen ”suçlu”

1-Kedilerde kum kabı dışına dışkı ve/veya idrar yapma sık karşılaştığınız bir sorun mu? Sıklıkla karşılaşıyorsanız, sizce sebebi nedir?

Uygunsuz tuvalet davranışı kedi davranış hekimliğinde çok sık karşılaşılan bir sorun, hem biz uygulamada çok karşılaşırız hem de bilimsel çalışmalarda kedilerin bu nedenle sokağa/barınağa gönderilmesi sebebiyle çok üzerinde çalışılan bir konudur. Temel nedeni stres bozukluğu, stres sorununa çok farklı etkenler neden olabilmektedir. İnsanların en büyük hatası bu sorunu kedinin insanla savaşında bir silah olduğunu düşünmeleri ama tek sorun kedinin stresini kontrol edememesi.

2-Bazı kediler, idrar, bazı kediler dışkı, bazı kediler ise hem idrar hem dışkı yapıyor. Bu ayrım önemli mi?  Sadece idrar olması, sadece dışkı olması ya da ikisinin birlikte olması bir şey ifade ediyor mu?

Sorunun dışkı ya da idrar olması sorunun temelinde farklı nedenler araştırmaya yönlendiriyor bizi. Bununla birlikte idrarın yapıldığı yerler, yapılan yüzey, idrarın hangi şartlarda yapıldığı, idrar miktarı ve diğer davranışları birlikte değerlendirdiğimizde kedinin sorununu anlayıp tedavisini yapabiliyoruz.

3-Kedinin kum kabı dışında evin herhangi bir yerine idrarını/dışkısını yapması halinde hangi noktadan sonra bunun psikolojik bir sorun, davranış problemi olduğunu düşünebiliriz? Öncelikle yapılması gereken fiziksel muayeneler varsa bunlar nelerdir?

İnsanlar için sorun, temizlik için harcanan süre ve eşyalarının zarar görmesiyle başlıyor, fakat kedi uygunsuz tuvalete iten sorunlarla başa çıkamadığı zaman davranışın ortaya çıkması sebebiyle herhangi bir uygunsuz tuvalet kedinin davranış bozukluğu yaşadığının yeterli bir belirtisidir. Sağlık muayenesi bir bütündür ve eş zamanlı yapılmalıdır. Bazı uriner sistem hastalıkları tamamen birincil sebep olarak psikolojik strese bağlı olarak başlar ve medikal bir rahatsızlığa dönüşür, bu nedenle sağlık psikolojik ve fizyolojik olarak bir bütündür o nedenle muayenede ayrım doğru değildir.

4-‘’Ama benim kedim sadece üzgünse, sinirliyse yapıyor. Benim de muayeneye götürmeme gerek var mı?’’ diye düşünüyor bazı hayvan sahipleri. Yaşanan fiziksel sağlık sorununu anlık olarak üzüntüden ve sinirden zannederek yanılabilirler mi?

Bazı psikolojik rahatsızlıklar ani olarak belirti gösterebilir, örneğin post travmatik stres bozukluğu dediğimiz rahatsızlıklarda canlı yaşadığı durumdan dolayı distres(aşırı düzey stres) gösterebilir ve idrarını kaçırabilir, örneğin muayene esnasında tutulan bir kedi korkudan idrarını kaçırabilir ya da kedi bir köpek/kedi saldırısına maruz kalıp idrarını kaçırabilir, bu kedinin psikolojik gelişmişliğine ve zihinsel hazırlığına bağlı olarak atlatılıp tek sefer bir olay olarak kalabilir ya da uzun vadede kediyi etkilemeye devam ederek bir kaygıya dönüşüp davranış sorunlarının devam etmesine neden olabilir. Bu nedenle diğer soruda da verdiğim cevapla da benzer olacağı üzere, davranışın bir kere oluşması da davranış sorunudur onlarca kez oluşması da, davranış sorunu tekrarlandıkça tedavi de uzayacak, kedide kalıcı başka sorunlara yol açacak duruma gelecektir, o nedenle ne kadar erken tedavi o kadar sağlıklı ve uzun yaşamaya yardımcı olacaktır.

5- Hasta sahibi bu şikayet ile veteriner kliniğine gitmeden önce, hangi gözlemleri yapmalı? Veteriner hekime hangi soruların cevaplarını verebiliyor olmalıdır? Bu konuda bir soru listeniz var mı?

Harici bir çalışma yapılmasına gerek yok, her kedi sahibi, kedisinin tuvalet düzenini, tuvaletini yapıp yapmadığını, günde kaç defa idrar ve dışkı yaptığını, hatalı tuvalet varsa ne zaman başladığını, nerelere yapıldığını bilirse muayene açısından hız kazanılır ve fakat kedisi hakkında hiç bilgisi olmasa bile biz hem mesleki akademik bilgimiz hem de deneyimimizle hasta sahibinden sorularımız ve gözlemlerimizle gereken bilgileri edinebiliyoruz. Kedi davranış muayenesi için bir anamnez(hasta geçmişi) sorularımız var ama önemli olan hasta sahibini konuşturmak, tüm bilgileri almak ve kediyle yaşam alanını doğru analiz edebilmek ve sorulan soruları doğru yorumlamak önemli.

6- ‘’Feline Behavioral Health and Welfare’’ kitabında veteriner hekimlerin, kum kabı dışına idrar, dışkı yapan kedi sahiplerinden bir ev krokisi istediğini gördüm. Kum kabı nerede, mama kabı nerede, idrar, dışkı yapılan alanlar nereleri gibi, sorulara cevap veren bir kroki. Siz de bu tarz krokiler talep ediyor musunuz? Hasta sahibi böyle bir kroki ile bir veteriner kliniğine gitse, bu yorumlanabilir mi?

Daha önceki sorularda da cevapladığımız üzere kedilerdeki tuvalet sorunları bir stres problemidir, bunun için kroki sadece analiz için bilgi verebilir, önemli olan kedinin yaşamındaki stresin etkenini ortaya çıkarmaktır. Bu nedenle biz ekip olarak, kedilerin ilk davranış muayenesini mutlaka ev ortamında yapıyoruz. Sorularımıza kendimiz cevap buluyoruz, ama muayeneyi evde yapamayacak hekimler için kroki gerekli olabilir ama yeterli olacağını düşünmüyorum.

7- Bazı kedilerin idrar ve dışkı yaptığı spesifik yerler oluyor. Örneğin, kum kabının hemen yanı, salondaki kilim, ebeveynlerin yatağı, lavabo ya da küvet gibi. Bu yer seçimlerinin bir anlamı var mı? Bu şekilde spesifik yerler seçen kedilerin sahipleri için bir öneriniz var mı?

Sadece kum kabı etrafına yapılan tuvaletler kum kabı, kum, kum kabı lokasyon seçiminde mutlaka bir hata olduğunu ifade eder, bu seçimlerin kediye ve çevreye uygun bir şekilde düzenlenmesi gerekir ama bu tek başına stresi azaltmaya yeterli olmayabilir, o nedenle olaya bütüncül psikolojik açıdan bakılmazsa istenilen sonuç alınamaz. Özellikle yatak, giysiler vs gibi seçilen eşyaların durumu vahim, kedinin çok yoğun stres yaşadığını gösterir, kedi çevresindeki kişilerle arasını düzeltmelidir.

8-Hem kısır kedilerin hem de kısır olmayan kedilerin bu sorunu yaşadığını görebiliyoruz. Kısır olmayan bir kedi bu şikayetle gelirse ilk tavsiyeniz kısırlaştırma mı oluyor? Kısırlaştırmadan sonra da aynı sorun devam ederse nasıl bir yol izliyorsunuz?

Mümkün olan en erken yaşta dişi ve erkek kedilerin sağlıklı bir şekilde doğum kontrollerinin sağlanmasını öneriyoruz. İnsanlar kendi cinsel yaşantılarındaki gibi cinsel birliktelik eksikliğinin çok yoğun strese neden olduğunu düşünmekte ama bu hayvanlarda böyle değildir, kediler mevsime bağlı poliöstrik yani belirli bir mevsimde birden fazla kez çiftleşmeye hazırlık oluşturan siklus gösterirler, erkek kedilerde dişi kedilerden aldıkları feromonlar vasıtasıyla çiftleşme davranışları görülebilir, yani insanlarda olduğu gibi yıl boyu devam eden keyfi bir cinsel libido mevcut değildir. Bununla birlikte kedinin siklus dönemlerinde eş aramaya çıkma isteği gibi motivasyonel davranışları yapamaması, iletişim için feromon bırakma isteği gibi davranışlar kedinin stresini arttırabilir, eğer ki kedi bu nedenlerle hatalı idrar yapıyorsa buna çare olur ama bunun dışındaki herhangi bir stresten, çatışmadan ya da hatalı tuvalet kabı yerinden, ev ortamındaki tuvalet eksikliğinden ya da uygunsuz çevre şartlarından ortaya çıkan bir idrar sorununa çare olmayacaktır.

9-Instagramda bu sorunu yaşayan 60 kişiye standart bazı sorular yönelttim. Bir tanesi de bu şikayetle veteriner kliniğine gidip gitmedikleriydi. Gelen cevaplara göre bu sorunu yaşayanların %30’u veteriner kliniğine gitmemiş. Evde kendi kedilerine bu çözmeleri mümkün mü? Bu konudaki tavsiyeleriniz nelerdir?

Bir kedinin sağlık hizmeti almasını geciktirmek ya da engellemek hayvan hakları evrensel beyannamesi ile ters düşer. Sağlık hizmetinin karşılanması hasta sahibinin yükümlülüğü olduğunu düşünüyorum. Hekimin tedavisi harici tedaviler denemek kedinin erken ölmesine ve kronik hastalıklar yaşamasına neden olacaktır.

10- Bu sorunu yaşayan insanların çoğunun ilk tercihi kedileri cezalandırmak oluyor. Bağırmak, küsmek, bir odaya kapatmak, hafifçe vurmak, burnunu dışkısına sürtmek gibi şeyler yapıyorlar. Bu konudaki görüşünüz nedir? Cezalandırmak bir çözüm müdür?

Davranış bozukluklarının tümü stres bozuklukları ile ortaya çıkmaktadır. Cezalandırmak stresi arttıracağı için, uzun vadede hem sorunu arttırır hem de başka sorunlar meydana getirir. Biz ekip olarak kesinlikle ceza, rahatsız edici, strese sokucu uygulamalar önermiyoruz.

11-Veteriner kliniğine gidenlerin ise %76’sının sorunu çözülmemiş. Açıkçası bu oran beklentimin çok üzerinde. Çoğunluğu bir veteriner hekim desteği almasına rağmen bir sonuca ulaşamamış. Bu konudaki görüşünüz nedir?

Mesleğimiz çok geniş bir yelpazede hizmet veriyor, her hekimin her konuda tüm hasta tüm hasta türlerine ve sorunlarını destek olmasını beklemek gerçek dışı, veteriner hekimlik büyük bir okyanus, o nedenle dünyada artık ihtisaslaşma söz konusu, ülkemizde de ihtisaslaşan klinikler ve hekimler var. Klinikte ayak üstü benim kedim idrar yapıyor sorusuna hekimin tedavi oluşturacak bilgiyi vermesi beklenemez. Bu oranın yüksekliğinin hekimlerin hatası olduğunu düşünmüyorum. Sadece o sorun için hekime başvurulduğunda ve tedavi alındığında, tedaviye uyulduğu sürece yüzde yüz sonuç almak mümkün.

12- Kliniğe bu şikayetle giden insanlara, çoğu veteriner hekim fiziksel bir sorun teşhis edemezse, ‘’o zaman psikolojiktir’’ demiş ancak herhangi bir çözüm önermemiş. Bu konudaki görüşünüz nedir? Sorun psikolojik ise çözümsüz müdür?

Muayenesini olmuş ve medikal kökenli bir hastalık olmadığı bilgisi verilmiş olması değerli bir bilgi. Bununla birlikte psikolojik sorunların çözülebileceğini bilmek de aynı şekilde değerli bir bilgidir.

13- Amerika’da, 12 farklı barınaktan 1286 kedi üzerinde yapılan çalışmada, barınaktaki kedilerin %40’ının terk edilme sebebinin kum kabı dışına idrar&dışkı yapma olduğu tespit edilmiş. (1) Türkiye’de de birçok insan bu sebeple kedisini sahiplendirmek istiyor, barınağa ya da sokağa bırakıyor. Çünkü sorunlarının çözümsüz olduğunu düşünüyorlar. Bu noktadaki bir hayvan sahibi için bir öneriniz var mı?

Bu konuda çalışan meslektaşlar var, araştırıldığı zaman bulunabilir, medikal destek ve koruyucu hekimlik hizmeti için gidilen veteriner hekimlerinden bu konuda nasıl bir yol izlemeleri gerektiğini sorabilirler, gerekirse konsültasyon için başka hekimlere yönlendirilebilirler ve sonucunda tedavi için başvurulduğu ve tedavi için gerekenler yapıldığı sürece kedilerin bu ve diğer davranış sorunlarını aşarak evde mutlu yaşamamaları için hiçbir neden yok.

14- Kliniğe bu şikayetle giden insanlara, örneğin iki kedililerse, ikinci kum kabı, farklı kumlar, kum kabının yerinin değişmesi gibi tavsiyeler verilmiş ancak okuyuculardan gelen cevaplardan anladığım kadarıyla hasta sahipleri bu önerileri uygulamak konusunda isteksizler. ‘’Farklı bir kum denedim olmadı, ikinci kum kabına yerim yok’’ gibi düşüncelerle bunları uygulamak istemiyorlar. Bu önerileri yerine getirmeden çözüme ulaşmak mümkün müdür?

Verilen tedaviye uyulmadığı sürece tedavi olmaz.

15- Sizce ideal kedi kumu, kum kabı, kum temizlik rutini nasıl olmalıdır? Çok kedili evlerde kedi sayısı kadar kum kabı olmalı mıdır? Bu kum kaplarının ev içerisinde konumlandırılması nasıl olmalıdır? Bu konuda yapılabilecek hatalar kedileri idrar ve dışkı konusunda davranış problemine itebilir mi?

Evdekiler kedi sayısından bir fazla olmalı, doğala en yakın kumlar kullanılmalı, tuvaletler ortalıkta ve dip dibe olmamalı. En basitinden tek tuvalet çok kedili evlerde kedilerin kavga etmesine neden olabilir.

16- Çok kedili evlerde sorunun hangi kedide olduğunu anlamak çok zor oluyor. Bu konuda nasıl bir çözüm öneriyorsunuz? İdrar, dışkı boyayıcı bazı maddeler kullanılabiliyor sanırım. Bunların kullanımını öneriyor musunuz?

Bazı idrarı boyama yöntemleri var, kedinin sağlığını bozmayacak şekilde kullanılabilir, bunun haricinden kamera ile izlenebilir. Bunlara ihtiyaç duymadan da tuvalet sorunu olan kedi iyi bir davranış hekimi tarafından da bulunabilir.

17- Psikolojik sebeplerle kum kabı dışına idrar&dışkı yapan bazı kedilere veteriner hekimler tarafından sakinleştirici etkili bitkisel yem takviyeleri önerilmiş ancak genellikle çözüm olmamış. Bu sorun için, bitkisel yem takviyelerinin, antistres macunlarının kullanımı konusunda ne düşünüyorsunuz?

Stresi çözmeden sorun çözülemez. O nedenle hekimlerin verdiği ürünler kullanılabilir ama asıl sorunun stres olduğu bilinmeli, gıda takviyeleri stresi azaltabilir, meslektaşlarımın önerilerine her zaman saygı duyarım bir sorun görüp öneri vermiştir, hekim tarafından önerildiyse kullanılması gerekir. Biz sorunu çözmek için temel olarak davranış terapisi kullanıyoruz.

18- Bazı kedilere ise antidepresanlar reçete edilmiş. Hangi noktada antidepresan kullanımına karar veriyorsunuz?

Kedinin stres durumuna göre çok faktörlü bir değerlendirme yapılarak hekim onayıyla kullanılması gereken durumlar olabilir, bu bireysel bir durum olduğu için hekimin duruma ve olaya göre karar vermesi ile ilişkili.

19- Birkaç hasta sahibi ‘’ama antidepresan zararlı değil mi?’’ diye düşünerek ilaç kullanımını reddetmiş. Bu konudaki düşünceniz nedir? Antidepresanların ne gibi yan etkileri vardır? Varsa, bu sorunun çözümü için yan etkileri kabullenmek makul müdür?

İlaç zehirdir önemli olan dozudur, deriz bununla birlikte ‘’öncelikle zarar verme’’ ilkemiz vardır mesleğe başlarken yemin ettiğimiz. Hekim olmayan kişilerin medikal değerlendirmesini doğru bulmuyorum. Hekim ilaç önerirse zaten eksisini artısını değerlendirip karar verir, sağlığa olumlu katkısı olacağı şekilde öneride bulunur.

20- Bu sorunla mücadelede Amerika’da Feliway (kedi yüz feromonları analogu) kullanımının da olumlu sonuçlar verdiği tespit edilmiş. Siz de bu tedavi şeklini önerip, kullanıyor musunuz?

Feromon terapi kedi davranış hekimliğinde önemli bir birleşen, uygun ürünler kullanıldığında sonuca katkı sağlar.

21- Kliniğiniz İstanbul’da, İstanbul dışındaki hastalara da destek verebiliyor musunuz?

Sadece İstanbul içinde hizmet veriyoruz.

22- Size ulaşamayan, yakınlarındaki klinikler tarafından ‘’o zaman yapılacak bir şey yok’’ denilerek çözümsüz bırakılan hasta sahiplerine bir öneriniz var mı?

Daha çok kedinin ve köpeğin mutlu olması ve evden gönderilmemesi için bizde ilkokuldan-üniversiteye, belediyelere, festivallere kadar bir çok yerde maddi kaygı gütmeden insanlara bilgi vermeye çalışıyoruz. Bizden haberdar oldukça yapılacak şeyler olduğunu görmek mümkün olacak.

(1) Salman MD, Hutchison J, Ruch-Gallie R. Behavioral reasons for relinquishment of dogs and cats to 12 shelters. J Applied Anim Welfare Sci. 2000;3:93–106.

Açıkçası benim için çok faydalı bir röportaj oldu, konuya bakış açım değişti. Fiziksel ve psikolojik muayenenin bir bütün olması gerektiğini, konunun kesinlikle ötelenmeden veteriner hekim eşliğinde stres kaynağının temeli bulunarak çözülmesi gerektiğini öğrendim. Tabii evimdeki kum kaplarının yanlış konumlandığını ve eksik olduklarını da… 🙂 Umarım bu sorunla mücadele eden herkes için yol gösterici bir yazı olmuştur. Son olarak iki noktaya değinmek istiyorum;

Görüyoruz ki hiçbir sağlık sorunu çözümsüz değil. Lütfen bu konu ile ilgili bir veteriner hekime muayeneye gidin, instagramdan dm atmayın, mesaj yollamayın, cepten aramayın, kliniğe uğrayıp sorup geçmeyin, kedinizi alıp muayeneye gidin, tedaviye başlayın ve veteriner hekiminizin yönlendirmelerine harfiyen uyun. Çözüm olmadıysa bir başka veteriner hekime gidin. İmkanınız varsa konu ile ilgili uzman bir hekimle çalışın ve lütfen ötelemeyin. Bu sorunu uzun süredir yaşıyor olabilirsiniz ama bir veteriner hekim tarafından ”kedinize özel” verilen tedavi ile belki de kısa sürede aşabilirsiniz. Bütün çözüm yollarını denemeden vazgeçmeyin. Unutmayın, onların dilleri yok ”bana yardım et, beni muayeneye götür” diyemiyorlar ancak kusuyorlar, işiyorlar… Bunları görmek ve onları muayeneye götürmek bizim yükümlülüğümüz. Etrafa işeme, kaka yapma bitmeyen bir sorun değil belki de bizim bitirmek için yapmamız gerekenleri yapmadığımız bir sorundur.

İkinci olarak içimizde kedisi bu sorunu uzun süredir yaşayan ama bunu problem etmeyenler var. ”Çekiyorum, temizliyorum sorun değil, onun için katlanırım” diyenler… Siz bunu sorun etmiyor, temizliğe katlanıyor olabilirsiniz ancak bu kedinizin sağlık sorununu çözmüyor. O bu sorunla yaşamaya devam ediyor ve bu onun için ağır bir yük. Bir rahatsızlığı var ve bunu bu şekilde dile getiriyor. Bunun çözümü için çabalamak sizin sorumluluğunuz. Lütfen görmezden gelmeyin ve kedinizi veteriner kliniğine muayeneye götürün.

Şimdilik benden bu kadar,

Kediyle kalın,

Rahatsızlığı insanı tarafından görmezden gelinmeyen,

Sağlıklı ve mutlu bir kediyle.