Kedilerde Toksoplazma ve Parazitler Hakkında Her Şey

Selam, yıllardır kedi sahiplerinin, özellikle hamile ve küçük çocuklu ailelerin korkulu rüyası olan toksoplazma paraziti hakkında bir röportaj ile karşınızdayım. Geçen aylarda haberlerde bu konuda yapılan çok güzel bir çalışma verilerine rastladım. Okumak isterseniz haber linkini de buraya ekliyorum. Çalışma, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi (SCÜ) Tıp Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Ahmet Duran Ataş ve Veteriner Hekim İbrahim Özmen tarafından yapılmış. Bunun üzerine Veteriner Hekim İbrahim Özmen ile röportaj talebi için iletişime geçtim ve sağ olsun o da talebimi kırmadı. Kendisi ile ayrıntılı bir röportaj yaptık. Toksoplazma paraziti hakkında her şeyi konuştuk ve son olarak kedilerde olması gereken rutin iç ve dış parazit uygulamalarının ayrıntılarından bahsettik.

İbrahim Özmen, Konya Selçuk Üniversitesi, Veteriner  Fakültesi, 2009 mezunudur. Intörn eğitimini kedi ve köpek üzerine yapmıştır. Parazitoloji Bilim Uzmanıdır. Uzmanlık eğitimini, Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Parazitoloji Ana Bilim Dalında yapmıştır. 2011 yılından beri Sivas Özmen Veteriner Kliniği’nin kurucu Veteriner Hekimi olarak çalışmaktadır. İbrahim Özmen’in ayrıca,

2019 yılında, Panleukopeni hastası minik Bade‘yi fekal mikrobiyota transplantasyonu yöntemi ile hayata döndürmesi ve 2021 yılında parazit sebebiyle aşırı kan kaybı ve karın boşluğunda kan birikmesi olan Çirkin’i karın boşluğundaki kendi kanını naklederek hayata döndürmesi basında yer almıştır ve bu başarılı çalışmalarıyla kendinden söz ettirmiştir. Kendisi ile ilgili daha fazla bilgi almak için Kliniğin internet sitesini ( Sivas Özmen Veteriner Kliniği) inceleyebilir ya da instagram adreslerini (@ozmenveterinerklinigi) takip edebilirsiniz.

Şimdi hazırsanız röportaja geçelim.

1.Toxoplazma gondii nedir?

Toksoplazma Gondii  bir parazit türüdür. Parazitler, sanılanın aksine yalnızca bağırsaklarda yaşayan ‘’kurt’’ diye tabir ettiğimiz canlılardan ibaret değildir. Vücudun tümünde yaşayabilen parazitler vardır. Toksoplazma Gondii de hücre içi bir parazit olup nerdeyse tüm vücut dokularında görülebilir. Bunun dışında meyve, sebze, süt ve ette de Toksoplazma Gondii ookistlerine rastlamak mümkündür.

Dünya sağlık örgütüne göre insalığın 3 te biri Toksoplazma Gondii ile enfekte olmuş durumdadır. Bu oran yurdumuzun bazı bölgelerinde %78 e kadar çıkmaktadır. Toksoplazma Gondii’ nin oluşturduğu hastalığa Toxoplasmosis ya da Toxoplazmoz denmektedir. Toplumda ise kör eden parazit olarak bilinmektedir.

• İnsanlığın Üçte biri Toksoplazma Gondii parazitine karşı bağışıklık kazanmıştır diyebilir miyiz?

Toxoplasmosiste oluşan bağışıklık şartlı bir bağışıklıktır. Bu kediler için de geçerli. Şayet ‘’immun sistemi baskılayan bir durum’’ söz konusu olmazsa daha önceden T.Gondi ile enfekte olmuş ve antikor gelişmiş canlılara bağışıklardır diyebiliriz.

2.Kediler kendi kendilerine Toxoplazma gondii parazit üretebilir mi, yoksa onlara da bulaşması mı lazım? Nasıl bulaşır?

Hayır, kediler kendi kendilerine Toksoplazma Gondii üretemez, bulaşması lazım. Bu bulaşmada yavru kedinin annesinden göbek kordonu aracılığıyla, emzirme döneminde süt ile ya da dışarıdan bilhassa fare ve kontamine gıdaların tüketilmesi ve enfekte  kan nakliyle olur. İnsanlarda ise bunlara ilaveten organ nakilleriyle de bulaş söz konusudur.

3. Toksoplazma paraziti kedilerde nasıl belirtiler gösterir?

Oküler toksoplazma (kaynak)

Toxoplasmosis  genel olarak merkezi sinir sistemini ve gözleri etkileyen bir hastalıktır. Bu nedenle paraliz dediğimiz tam felç, parezis dediğimiz kısmi felçler, nöbetler, depresyon, tremor dediğimiz kas titremeleri, gözde görme kaybı ve gözde ortaya çıkan ve korioretinit adı verdiğimiz puslar şekillenebilmektedir. Bununla birlikte hücre içi bir parazit olduğu için hangi organa yerleşir ise o organla ilgili farklı semptomlar da ortaya çıkabilir.

4. Klinikte toksoplazma teşhis süreciniz nasıl ilerliyor?

Yukarıda bahsettiğim klinik bulgulara ilaveten kesin teşhis için kandan bakılan hızlı test kitleri mevcut fakat bu test kitleri antikor bakıyor. Yani Toksoplazma Gondii etkeninin kendisini değil vücudun verdiği tepki hücrelerini tespit ediyor. Bu bakımdan vücutta geç immun yanıt oluştuğunda testler yalancı negatif sonuç verebilir. Şayet parazit kedi vücudunda üreme dönemindeyse dışkıyla beraber ookist dediğimiz bir nevi yumurtaları attığı için dışkı muayenesinde mikroskop altında aşina gözler tarafından görülebilmektedir.

5. Kedilerde toksoplazma paraziti tedavi edilebilir mi? Tedavisi zor mudur?

T. gondii kistlerinin neden olduğu miyozitten muzdarip toksoplazmozlu kedi. Yan yatmış halde sunulan kedi, ayağa kalkamadı ve şiddetli kas hiperestezi gösterdi (kaynak)

Toxoplasmozis tedavi edilebilir bir hastalıktır. Bunun için uygun ilaçlar halihazırda mevcut ancak Her hastalıkta olduğu gibi bu hastalıkta da öncelikle teşhis çok önemli. Bu teşhis ne kadar erken konulursa vücutta oluşabilecek hasarda az olacağı için tedavi süreci olumlu ilerleyecektir.

6. Klinisyen bir veteriner hekim olarak, sokak teması olmayan ev kedilerinde ne sıklıkta toksoplazma paraziti görüyorsunuz?

Şayet çiğ gıda yemiyor ve temiz su içiyorsa nadir. Toxoplasmozis genellikle 1 yaşın altındaki kedilerde daha çok görülebilen bir rahatsızlık. Yavru döneminde  sokaktan sahiplenilen ufaklıklarda çok sık karşılaşıyoruz. Kedilerin bir kısmı taşıyıcı olarak kalabilse de genellikle Toxoplazmosis e karşı bağışıklık kazanırlar. Bu bakımdan  yetişkin kedilerde uygun hijyen şartları sağlanırsa ve sokak teması yoksa yeterince korunmuş olurlar.

• Taşıyıcı kediler toksoplazma gondii bulaştırabilir mi? Kedilerde toksoplazma gondii varsa ne kadar bir süre bunu saçarlar?

Bilhassa anne kedilerin doğum sonrası, bağışıklık sistemini baskılayan bir problemde ya da kortikosteroid uygulamaları sonrasında görülebilir. Kedilerin akut enfeksiyon safhasında ookist atma süreleri ortalama 1-2 haftadır. Sadece bu süre zarfında bulaşma ihtimali vardır, o da aşağıda ayrıntılı bahsettiğimiz olgunlaşma şartları oluştuysa…

7. Kediden insana toksoplazma paraziti nasıl bulaşır?

En kritik konu belki de bu. Evet, toxoplasmozis kedilerden bulaşabilen bir hastalıktır. ancak Bir kedinin  Toksoplazma Gondii bulaştırması için bazı şartların oluşması gerekir.

• Öncelikle kedinin enfekte olması gerekir,
• Daha sonra eğer bağışıklığı yoksa parazitin kedi bağırsağında üremesi gerekir.
• Üreyen parazitin kedi dışkısıyla yumurtalarını yani ookistlerini atması gerekir ki bu Toksoplazma gondii  ile enfekte kedilerin dışkılarında ookist atılma oranı yüzde 1 birdir. (montoya,J.G.,Remington,J.S (2000).Toxoplasma Gondii,İn:Mandell:Principles and Practice of İnfectious Diseases,5th Ed,Chapter 268,Churchill Livingstone.)

Yani kediniz enfekte bile olsa dışkıyla bu yumurtaları atma ihtimali çok düşüktür. Diyelim ki yumurtalar dışkı ile atıldı ve siz enfekte dışkıya temas ettiniz elinizi ağzınıza götürdünüz ve ookistleri yuttunuz yine enfekte olamıyorsunuz çünkü kedi dışkısıyla atılan ookistlerin enfektif hale gelebilmesi için oda ısısında ortalama 2 gün beklemesi gerekir. Bu süreden önce temizlenen kumlar yani dışkılarda ookist olsa bile enfektif hale geçmeden hastalık oluşturma şansı yok. Ortalama 2 gün sonunda olgunlaşmış yani enfektif hale geçmiş ookistleri alan kişilerde enfeksiyon oluşması için ookistlerin yeterli miktarda alınması ve kişinin bağışıklığının zayıf olması sonucunda kedi den toxoplazmosis bulaşmış olur. Diğer yandan çiğ bir gıdada ookist varsa ve siz bunu yerseniz arada hiç kedi teması olmasa bile enfekte olma ihtimaliniz daha fazladır.

8. Geçen sene Doç. Dr. Ahmet Duran Ataş ile birlikte yaptığınız ‘’evinde kedi besleyenler ve beslemeyenler arasında toksoplazma paraziti kıyaslaması’’ konulu çalışma gazetelerde geniş yer buldu. Çalışma sonuçlarıyla ilgili bize bilgi vermeniz mümkün mü?

Toplam 182 kişi üzerinde yapılan ve bir yıl süren bir çalışma. Kedi besleyen ve beslemeyen  iki grup oluşturduk ve bu kişilerdeki toxoplasma gondii antikorlarını araştırdık. Kedi besleyenlerin yüzde 22 sinde pozitif sonuç çıkarken ki bu oran dünya ve Türkiye ortalamasının çok altında, kedi beslemeyen grupta bu oran yüzde 44 dü. Bu sonuç kedi ile bulaşın diğer bulaş yollarına göre daha fazla risk teşkil etmediğini bize göstermiş oldu. Çalışmanın istatistiki güvenirliği ise 1000 kez bu çalışma yapılsa dahi 998 inde sonucun aynı çıkacağı yönünde oldu.

9. Kedilerimize rutin iç-dış parazit uygulaması yapılıyor ancak kullanılan ilaçlar toksoplazmaya etkili olmadığı için insanlar tereddütte kalıyor. Toksoplazmadan şüphelenilmeyen kediye düzenli olarak toksoplazma parazitine etkisi olan ilaç vermeye gerek var mıdır?

Hayır, gerek yoktur. Evet, rutinde kullanılan iç dış parazit ilaçları Toksoplama gondiiye etkili değildir. Tedavide kullanılan ilaçları sağlıklı kedilere düzenli vermek hem tehlikeli hem koruyuculuğu olmadığı, sadece mevcut parazitozu tedavi edebileceği için anlamsız.

10. Özellikle gebe kişiler toksoplazma korkusu ile kedilerden çekiniyor. Kedi ile birlikte yaşayan gebeler ne gibi önlemler almalıdır?

Toxoplasmosiz gebelerde düşüğe sebebiyet verebileceği bilindiğinden özellikle  gebe kadınlarımız çok daha fazla tedirginler. Özellikle kız çocuk bekleyen enfekte annelerde bu risk daha fazla olduğundan, toxoplasmozisle enfekte kadınların erkek çocuk dünyaya getirme olasılığının daha yüksek olduğu da bildiriliyor. Ancak mevcut anlattıklarımız çercevesinde diğer bulaş yollarına kıyasla, kedi ile bulaş riski son derece azdır. Şüphesi olan kadınlarımızın hastanelerde TORCH testi yaptırmaları önerilmekte. Korunmak için;

1. gıdalar çiğ tüketilmemeli,
2. kedilerimizin kumları sık değiştirilmeli,
3. kumların kaliteli olmasına dikkat edilmeli.

• Kaliteli/kalitesiz kum konusunda daha ayrıntılı bilgi verebilir misiniz?

Kaliteli kumlar dışkı ve idrarı iyi hapsedebilen, temizlemesi kolay, alerjik olmayan, renksiz, kokusuz ve katkı maddesi içermeyen kumlardır. Ama seyrek değiştirilen ve seyrek temizlenen kumun kalitesinin bir anlamı kalmaz.

11. Toxoplasma gondii’nin insan davranışları üzerine etkisi olduğu doğru mudur?

Toksoplazma Gondi yalnızca kedi bağırsağında üreyebilen bir canlıdır. Fare vücudunda yaşarken üreyemez ve parazit bunun farkındadır. Parazit kedi bağırsağına ulaşabilmek için farenin otokontrolünü devre dışı bırakarak ona gereksiz bir cesaret verir ve fareyi kediye karşı daha saldırgan hale getirir. Kolay hedef haline getirdiği fare kedi tarafından avlandığında, farenin vücudundaki parazit kedi bağırsağına ulaşarak üremeyi başarır. Bu kabiliyeti insan vücudundayken de sergilediği ve insan davranışlarını da etkilediği bilinmektedir.

Not: Hatta bu konu da Özmen Veteriner Kliniği’nin hesabında bir video paylaşılmış. Oldukça ilgi çekici. İzlemek isterseniz buraya linkliyorum.

12. Toksoplazma ile ilgili değil ama bir soru daha eklemek istiyorum. İnsanlar özellikle gebeler ve küçük bebeği olan aileler kedi tüylerinden de hastalık yapması, ‘’ciğere kaçması’’ gibi ihtimaller sebebiyle korkuyorlar. Kedi tüyü hastalık yapar mı?

Kedi tüylerinin soluk borusundan içeri kaçması anatomik olarak pek mümkün değildir. Kaçtığında oluşacak sorun solunum güçlüğü ortaya çıkartacak mekanik bir problemdir. Ancak oral olarak mideye ulaşması daha kolaydır. Bu noktada tüyün kendisi değil ama varsa tüylere bulaşmış olan parazit yumurtaları  enfeksiyon oluşturabilir. Onun dışında bazı dış parazitler ve mantar türleri de insanlara bulaşabilir ve hastalık oluşturabilir. Bunun dışında bakteriyel ve viral hastalıklardan da bazıları zoonoz dediğimiz insana bulaşabilir. Bu noktada ‘’ciğerde kist’’ yapar denilen esas paraziter hastalık Ekinokokkoz dediğimiz kist hidatik hastalığıdır. Bu hastalık ise köpekgillerin dışkılarında bulunan bir başka parazit yumurtası aracılığıyla bulaşır ve birçok organda ciddi kist oluşumuna sebebiyet verir.

• Kedi besleyen insanların zoonoz hastalıklardan korunması için neler yapması gerekir?

Hayvanlardan insanlara geçen hastalıklara zoonoz hastalıklar denir. Bunların başında iç ve dış paraziter hastalıklar gelir. Paraziter hastalıkların birçoğundan uygun parazit ilaçlarının uygun sıklıkta tekrarıyla korunulabilirken, Toksoplazma gondii örneğindeki gibi bir kısmından parazit ilaçlarıyla korunmak mümkün değildir. Bunun dışında bakteriyel ve viral hastalıklardan da zoonoz olanları vardır. Bu noktada her hastalığın farklı korunma yolu vardır desek de genel hijyen kuralları geçerliliğini korumaktadır.

13. Rutin paraziter uygulama sıklığı konusunda bazen farklı öneriler alabiliyoruz. Bir parazitoloji uzmanı olarak evcil hayvanlarımıza ne sıklıkta parazit uygulamaları yaptırmamızı önerirsiniz?

Bir parazitoloji bilim uzmanı ve veteriner hekim olarak en çok uğraştığımız konu budur. Parazit ilaçları birer aşı değildir ve koruyuculuk gayesiyle yapılmaz. Yalnızca yarılanma ömürlerindeki farklardan dolayı etki süreleri değişkenlik gösterir. Bu noktada evde yaşasa da, hiç dışarıya çıkmasa da, mama ile beslense de tüm evcil hayvanlarımıza mutlaka 2 ay geçmeden parazit uygulamaları hayat boyu tekrar edilmeli ve kaliteli ürünler kullanılmalı, dozlaması mutlaka ağırlığına göre yapılmalıdır.

• İbrahim Bey “kaliteli” ilaçlar kullanılmalı dediniz. Bu konuda şöyle bir yanılgı var; ilaç enjeksiyon şeklinde uygulanmazsa tam etkili olmaz sanılıyor. Oysa ki yanlışsam düzeltin enjeksiyon şeklinde olan iç parazit ilaçları tek bir parazit türüne etkili diye biliyorum. Enjeksiyon yoluyla, oral yolla ya da spot on şeklinde yapılan iç parazit uygulamaları hakkında bilgi vermeniz mümkün müdür?

Bir ilacın tesiri; sadece uygulama şekliyle değerlendirilmez. Enjeksiyon yoluyla yaptığınız 5mg’lık bir ilaç ağız yoluyla verdiğiniz 10 mg’lık bir ilaçtan daha tesirli değildir. Ancak vücutta kendilerini göstermeye başladıkları süre fark edilebilir. Bu da acil müdahale ilaçlarının dışında anlamlı farklar değildir. Bilhassa parazit ilaçlarında enjeksiyon yoluyla uygulanan daha tesirlidir gibi bir algı son derece yanlıştır.

Parazit ilaçlarında;

1. etken madde ve o etken maddelerin hangi parazitlere etki ettiği,
2. o parazitlerin larva ve yumurta formlarını etkileyip etkilemediği,
3. vücuttan atılma süreleri,
4. dozları,
5. gebelikte kullanımları,
6. terapotik indeksi dediğimiz öldürücü doz aralıkları

gibi kriterler bizim için önemlidir. Geniş kapsamlı iç+dış parazit birlikte ilaçlar olsa da bazı parazit ilaçlarının üzerinde hem iç hem dış parazitlere etkili olduğu yazıyor ama bir bakıyorsunuz ilaç aslında dış parazitlerde kullanılan bir ilaç, iç parazitlerden sadece bir tanesine karşı endike o da sık görülen bir iç parazit değil. Ama ruhsatını iç ve dış parazitlere etkili diye alabiliyor haliyle ya da iç parazit ilacı ama o iç parazitin sadece yetişkin formunda endike, larvalarını öldürmüyor. Haliyle larvalar büyüyüp olgunlaşana kadar zarar verebiliyor. Bu yüzden hekiminizden mutlaka detaylı bilgi isteyin ve klişelerden uzak durun.

Bir de bazen hasta yakınları iç dış parazit uygulamasının fiyatını soruyorlar. Bilmiyoruz diyoruz çünkü ufaklığın;

1. ne ile beslendiğine,
2. en son hangi ilacın yapıldığına,
3. nerede kaldığına,
4. yaşına,
5. kilosuna,
6. evdeki hayvan sayısına,
7. uygulama zamanındaki mevsime,
8. yaşanılan il’e göre

bu uygulamalar değişir, değişmelidir. İç ve dış parazitte kullanılan ilaçlar standart değildir. Bu bir tedavidir ve tedavi vakaya göre değişir ama maalesef birçok klinikte adeta bir menü gibi bu uygulamaların standart bir fiyatı vardır.

14.  Son olarak, kedilerde rutin iç parazit kontrolü söz konusu olduğunda öncelikle gaita tahlili yapılması ardından sonuca göre bir ilaç kullanılması ya da kullanılmaması yöntemi hakkında ne düşünüyorsunuz?

Hayır, dışkı muayenesi genellikle bağırsaklarda yaşayan parazitleri göstereceği için ve iç parazitler bağırsaklarla sınırlı olmadığı için her iç parazit uygulaması öncesi dışkı muayenesi yapılması tüm iç parazitler hakkında yeterli bir bilgi vermez.

• Röportaj içerisinde bazı soru cevaplarında şu şekilde önemli noktalara değindiniz;

’’Parazit ilaçları birer aşı değildir ve koruyuculuk gayesiyle yapılmaz.’’

‘’İç ve dış parazitte kullanılan ilaçlar standart değildir. Bu bir tedavidir ve vakaya göre değişir.’’

Buna istinaden size gaita tahlili sorusunu yönelttim ancak ‘’sadece bağırsak parazitlerine dair bilgi vereceği için’’ eksik olacağını ilettiniz. Haklısınız ancak kliniklerde genelde standart iç parazit uygulamaları yapılıyor ve uygulamalar sadece bağırsak parazitlerini kapsıyor. Bu uygulamanın zaten doğru olmadığını ilettiğiniz için gaita da yeterli diyemeyeceğinizi anlıyorum ancak ‘’vakaya göre değişen’’ bir tedavi uygulamak için teşhis şart değil mi?

İç ve dış parazit uygulamaları bir tedavidir. Aşılama değildir. Tedavi etmek için önce teşhis konulması gerektiğini vurgulamışsınız. Bu doğru. Fakat parazitler bir alem ve tüm vücut parazit taraması diye bir uygulama olmadığı, olsa bile çok meşakkatli ve masraflı olacağı için geniş spektrumlu ve hayvanın yaşam şekline (ev/bahçe-mama/ev gıdası gibi) uygun parazit ilaçları tercih edilerek bu sorun aşılır. Bu ilaçlar sayesinde bir antikor oluşmasa da vücuttan atılana kadar belirli oranda koruyuculuk sağlar. Bazılarının tam olarak vücuttan atılması 42 gün sürer. Bu yüzden kaliteli parazit ilaçlarını tanımlarken terapotik etkisi geniş yani zarar verme ihtimali düşük olmalı diye bir kriterden bahsettik.

Yine de kedilerin en azından senede 1 kez check up yapılırken paraziter muayeneden de geçmesi, gerekli tahlillerin yapılması onların sağlıkları için olumlu olacaktır.

Benim için oldukça faydalı bir röportaj oldu. Bilmediğim birçok ayrıntıyı öğrendim. En temel olarak toksoplazmanın kedi besleyenler için özellikle bir sorun teşkil etmediğini öğrendim. Bu çalışma sayesinde eminim onlarca kedinin terk edilmesinin önüne geçilecektir. Hem bu çalışma için hem de röportajda bize verdiği kıymetli bilgiler için Parazitoloji Bilimi Uzmanı, Veteriner Hekim İbrahim Özmen’e teşekkür ederim!

Şimdilik görüşmek üzere,

Kediyle kalın,

Toksoplazma korkusuyla terk edilmemiş kediyle!

Veteriner Hekimlerle yapılan diğer röportajları okumak isterseniz, limk.